Proje Bülteni

Arka Plan

Dünya nüfusunun büyük bir kısmının yaşadığı kentler; sosyal ve ekonomik zorluklar, iklim değişikliği ve sağlık sorunları gibi tehditlerle karşı karşıyadır. Şehirlere, ‘15 dakikalık kent’ kavramının uyarlanması kentlerin daha dirençli, sürdürülebilir ve erişilebilir olmasında önemli rol oynamaktadır. Avrupa şehirlerinin daha erişilebilir olması için Kentsel Geçişleri Sürdürülebilir Bir Geleceğe Taşıma Araştırma Programı kapsamında AccessCity4All-Farklı Erişilebilirlik Seviyelerine Sahip Mahallelerde Aktif Hareketliliği Desteklemek İçin 15 Dakikalık Kent Konseptinin Uyarlanması Projesi 2024 yılında hayata geçirilmiştir.

Bu proje altyapı, güvenlik, kişisel ihtiyaçlar, istekler ve sosyal dinamikleri de dikkate alarak sadece hizmetlere yakınlığı değil aynı zamanda sakinlerin hizmetlere erişilebilirliğinin nasıl deneyimlendiğini de araştırmaktadır. AccessCity4All, insanların hareketlilik ihtiyaçlarının çeşitliliğini ve mahallelerin mekânsal farklılıklarını göz önünde bulundurarak 15 dakikalık şehir konseptini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Proje, şehir merkezlerinden dış mahallelere kadar uzanan 50'ye yakın mahallede yapılan detaylı araştırmalar yoluyla, hesaplanan, algılanan ve gerçekleştirilen erişilebilirlik arasındaki uyumsuzlukları belirlemeyi amaçlamaktadır. Farklı nüfus gruplarının hareketlilik alışkanlıklarını ve algılarını inceleyerek sosyal gruplara duyarlı mahalle düzeyinde erişilebilirliği artırmayı ve böylece sürdürülebilir kentsel dönüşümleri desteklemeyi hedeflemektedir. Kentsel ortamın karmaşıklığını kabul ederek, tek bir ideal "15 dakikalık" şehir olmadığını, bunun yerine kentsel konuma ve nüfus gruplarının bileşimine bağlı olarak çeşitli "15 dakikalık mahalleler" olduğunu savunmaktadır. Karşılaştırmalı bir araştırma tasarımında birden fazla yaşayan kentsel laboratuvarın (Urban Living Labs-ULL) katılımı sayesinde, bilimsel sonuçlar ve politika açısından ilgili çıktılar Avrupa'daki diğer şehirlere aktarılabilecektir. Yaşayan kentsel laboratuvarlar, şehir içinde gerçek yaşam ortamlarında test imkânı, farklı paydaşların katılımı ve yeniliklerin farklı yerlerde uyarlanabilmesi için test etme, değerlendirme ve geliştirme imkanları sunar. ULL katılımları sayesinde toplanan veriler, ortak şehirlerin ötesinde stratejik politika yapımını ve planlamayı etkileyecek, Avrupa şehirleri genelinde hizmet erişilebilirliğinin daha iyi ve daha doğru bir şekilde modellenmesine ve aktif, sağlıklı ve kapsayıcı mahalleler için erişilebilirlik tabanlı planlama konseptlerinin uygulanmasına katkıda bulunacaktır. Proje; Austrian Academy of Sciences (Avusturya) koordinasyonunda, ILS Research gGmbH (ILS) (Almanya), University of Groningen (Hollanda), University of Lizbon (Portekiz) ve Gazi Üniversitesi (Türkiye) ortaklığında DUT (Driving Urban Transitions) kapsamında sunulmuş ve kabul almıştır (2024-2027). Çalışma kapsamında Portekiz, Hollanda, Almanya, Avusturya ve Türkiye’de yer alan beş yaşayan kentsel laboratuvarda karma yöntemli bir araştırma yaklaşımı uygulanmaktadır. İncelenecek kent/bölgeler Viyana/AT, Münster/DE, Gröningen /NL, Lizbon/PT ve Ankara/TR olarak belirlenmiştir. Projenin Türkiye’deki işbirlikçi ortakları Çankaya Belediyesi (Ankara) ve Keçiören Belediyesi (Ankara)’dir. Karma yöntem; kent bütününde erişilebilirliğin hesaplanması, paydaş çalıştayları düzenlenmesi, bu ilçelerde Birlikte Yürüme Görüşmeleri (WAI) yapılması ve farklı kentsel bağlamlardaki mahallelerde Halk Katılımlı CBS (PPGIS) araştırmaları gerçekleştirilmesini içermektedir. Toplamda AccessCity4All, beş Avrupa kentinde çok sayıda sakini kapsayacaktır.

Kentsel Yaşam Laboratuvarı: Ankara

DUT 2022 çağrısı AccessCity4All projesi kapsamında Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Proje ekibi, Ankara’nın iki farklı ilçesi Çankaya ve Keçiören’de Birlikte Yürüme Görüşmeleri (Walk-Along Interview, WAI) sağlamıştır. WAI’lerin ve çevrimiçi anketlerin yapılabilmesi için Çankaya Belediyesi, Keçiören Belediyesi ve Keçiören Belediyesi Teknomer’le iş birliği yapılmıştır. WAI yöntemi, kullanıcıların kendi deneyimleriyle mahallelerindeki sokakların ve mekanların ayrıntılarını ortaya çıkarabilmesi nedeniyle, özellikle yaya güvenliği, erişilebilirlik, engeller, günlük erişim davranışları ve mekânsal eşitsizlik gibi kavramların analiz edilmesini sağlar. Yapılan görüşmeler, katılımcıların günlük yürüyüş güzergâhları boyunca yürüyerek yapılmış; fotoğraflar, ses kayıtları ve güzergâh rotaları eş zamanlı olarak proje ekibi tarafından toplanmıştır. Bu şekilde gerçek zamanlı yaya deneyimi gözlenmiş, katılımcıların bedensel tepkileri, örneğin hız değişimleri, duraksamalar, gerginlik anları kaydedilmiştir. Kaldırım darlığı, kot farkları, düzensiz yüzeyler, engelleyici elemanlar gibi fiziksel sorunlar fotoğraflarla belgelenmiştir. Sakinlerle yapılan görüşmeler MAXQDA uygulaması ile kodlanmış, temalar arası ilişkiler matrisi çıkarılmıştır. Bu özellikleriyle Ankara WAI verisi, çok katmanlı bir “hissedilen erişilebilirlik” ve “hissedilen güvenlik” analizi sunmaktadır. Ankara’da toplam 18 görüşme yapılmıştır. Bunların çoğunluğu yaşlı bireylerle, bazıları ise küçük çocuklu aileler olmak üzere iki temel kullanıcı grup üzerinde gerçekleştirilmiştir.

Çalışma Alanları ve Hizmetlere 15 Dakikalık Erişim

Çankaya’da 9 mahallede 11 WAI, Keçiören’de 4 mahallede 7 WAI görüşmesi yapılmıştır. Çankaya’da görüşmeye katılanların kendileri ve mahalleleriyle ilgili sağladıkları bilgilere göre, Çankaya’nın daha yüksek eğitim düzeyine, daha kaliteli açık alanlara, daha fazla yeşil altyapıya, buna karşılık eğimli topoğrafyaya ve uzun yaya geçişlerine sahip olduğu söylenebilir. Keçiören’de ise daha yoğun yerleşim, dar kaldırımlar, yüksek trafik yoğunluğu, daha fazla davranışsal güvenlik kaygısı görülmektedir. Katılımcılar mahallelerindeki sağlık tesisleri, eczaneler, günlük alışveriş noktaları, toplu taşıma durakları, park ve rekreasyon alanları, okullar, sosyal–kültürel tesisleri 15 dakikalık mesafede olması gereken temel varış noktaları olarak tanımlamıştır. Her iki ilçede de sağlık hizmetleri ve günlük alışveriş merkezleri erişilebilir bulunmuştur. Ancak kültürel tesisler, spor alanları, para çekme otomatları veya postane gibi hizmetler bazı mahallelerde yeterince erişilebilir bulunmamıştır.

WAI Bulguları-Yaşlı Bireylerin Deneyimleri (65+)

Yaşlı katılımcılar, görüşmeler boyunca özellikle yavaş yayaların hareketliliğini olumsuz etkileyen altyapı sorunlarından bahsetmiştir. Yaşlı bireylerin yürüyüş hızının düşük olması, mevcut kaldırımları daha da sorunlu hâle getirmekte, dar kaldırımlar iki kişinin yan yana geçmesine izin vermemektedir. Kaldırımın ortasındaki ağaç gövdeleri, elektrik direkleri, trafik levhaları yürüyüş yolunu sık sık kesmektedir. Kaldırıma park eden motosiklet, scooter gibi araçlar yaşlıları yola inmeye zorlamaktadır. Kaldırım ve yollardaki yüzey bozuklukları, düşme riskini artırmaktadır. Yürüyüş rotaları üzerinde banklar gibi dinlenme alanlarının olmaması da yaşlı bireyler için zorluk yaratmaktadır. Genel olarak kaldırım ve yayalar için ayrılan alanların yetersiz olduğu söylenebilmektedir. Yaşlı bireylerin hissettiği en önemli sorunlardan biri, trafik ışıklarının yetersizliği olmuştur. Yaya geçiş süresinin kısa olduğu, araçların sabırsız tavırlar sergilediğini ve bazı sürücülerin korna veya sözlü uyarılarla baskıda bulundukları belirtilmiştir. Bu bulgular, davranışsal güvenliğin de en az fiziksel güvenlik kadar önemli olduğunu göstermektedir.

WAI Bulguları-Çocuklu Ailelerin Deneyimleri

Çocuklu ailelerin en önemli sorunu çocuklarıyla yan yana yürüyememektir. Dar kaldırımlar çocuğun elinden tutmayı zorlaştırmakta, ebeveyni yola inmek zorunda bırakmakta dolayısıyla güvensiz bir ortam yaratmakta ve ailenin yürüyüş hızını düşürmektedir. Çocuklu aileler, bakımsız binalar, grafiti ve duvar yazıları, sokaktaki agresif davranışlı kişiler ve kötü aydınlatmalı alanlar sebebiyle güvenlik hissinde düşüş yaşandığını belirtmiştir.

Halk Katılımlı CBS (PPGIS)

PPGIS, yer tabanlı verilerin toplanmasını sağlayan, gelişmiş, katılımcılı haritalama araçlarıdır. 15 dakikalık kent bağlamında PPGIS araçları, hizmetlerin ve olanakların algılanan erişilebilirliği, yerel halkın mekânsal uygulamaları ve yaşam ortamlarına ilişkin algıları hakkında yer tabanlı bilgiler sağlar. Kullanımları, farklı hesaplanmış erişilebilirlik seviyelerine sahip farklı mahallelerde (örn: kent merkezinde yer alan mahalleler, çeperde yer alan mahalleler gibi) yaşayan farklı sakin grupları için gereken hizmetler hakkında bilgi toplanabilmesini sağlar. Ankara’da Çankaya ve Keçiören İlçelerinde oturan sakinlerin katıldığı bu ankette, katılımcıların evinin yaklaşık konumu ve en az 2 adet farklı günlük aktivitenin konumunun işaretlenmesi şartı hareketliliği ölçmek için dikkate alındığında toplam 955 anket geçerli kabul edilmiştir. Anket sonuçlarına bakıldığında Çankaya İlçesinde yaşayan sakinlerin sağlık (hastane, eczane, sağlık ocağı), spor, rekreasyon, market alışverişi gibi ihtiyaçlarını genel olarak kendi ilçelerinde karşılayabildikleri, Keçiören İlçesinde yaşayan sakinlerin ise ihtiyaçlarını hem kendi ilçelerinden hem de başka ilçelerden karşıladıkları görülmüştür.

Keçiören İlçesi Rekreasyon, Spor, Park, Kafe vb. İşaretlenen Konumlar Isı Haritası

Sonuçlar

Ankara'da farklı yaya gruplarıyla yapılan görüşmeler hem ortak zorlukları hem de yaş ve fiziksel yeterlilikle şekillenen belirgin davranışsal tepkileri ortaya koymaktadır. Kaldırımlarla ilgili yaygın bir memnuniyetsizlik söz konusudur; kaldırımlar genellikle dar, bozuk, yüksek, kirli veya araçlar, ağaçlar, scooterlar veya ticari tabelalar tarafından engellenmiş olarak tarif edilmektedir. Hızlı hareket eden trafik, geniş yollar, kısa yeşil ışık süreleri ve uzun kırmızı ışıklar yaygın endişelerdendir. Birçok sakin, güvenli yaya geçitlerinin eksikliğini ve savunmasız yayalara karşı az saygı gösterildiğini belirtmiştir. Birçok katılımcı, yetersiz aydınlatma, kör noktalar ve agresif veya şüpheli bireyler nedeniyle kendilerini güvende hissetmediklerini bildirmiştir. Zorluklara rağmen, birçok kişi mahallelerini sakin ve güzel, dost canlısı topluluklara sahip, yeşil alanlar, çocuklar için parklar, ağaçlar, gölgelikli alanlar, oyun alanları ve bazı durumlarda bisiklet şeritleri (örn: Ümit Mahallesi, Şehit Cevdet Özdemir Mahallesi) ve yaya geçidi barındıran yerler olarak olumlu yönler belirtmiştir. Tüm gruplarda ortak olan endişeler, yetersiz kaldırım altyapısıdır. Dar kaldırımlar, düzensiz yüzeyler, park halindeki araçlar, ağaç gövdeleri ve direkler gibi kentsel unsurlardan kaynaklanan engellerden bahsedilmiştir. Bu durumlar, yayaları sıklıkla taşıt şeritlerine çıkmaya zorlayarak güvenlik ve konforu tehlikeye atmaktadır. Moloz ve yetersiz aydınlatma dahil olmak üzere kötü kaldırım bakımı, düşme risklerini daha da artırmakta ve yürünebilirliği azaltmaktadır. Ancak, bu zorlukların nasıl algılandığı ve yönetildiği konusunda dikkate değer farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Çocuklu aileler, rahatça yan yana yürüyebilmek için daha geniş kaldırımlara duyulan ihtiyacı vurgulamakta ve hızlı hareket eden trafik ile tehlikeli geçiş koşullarıyla ilgili güvenlik endişelerini öne çıkarmaktadır. Yaşlı yayalar ise trafik ışıklarının yetersiz geçiş süreleri, düzensiz yüzeyler nedeniyle artan düşme riskleri ve kötü kentsel tasarım ile agresif sürücü davranışlarının neden olduğu endişelerden kaynaklanan zorlukları bildirmektedir. Fıtık, işitme kaybı gibi hareketlilik ve duyusal bozukluklar, yaşlı bireyler için bu riskleri artırarak yoğun trafik ortamlarında savunmasızlıklarını artırmaktadır. Bu engellere rağmen, dirençli davranışlar belirgindir; örneğin, yaşlı bireyler dar veya düzensiz olsa bile sıklıkla kaldırımlarda kalmayı tercih ederek yaya normlarına ve güvenlik kurallarına güçlü bir bağlılık sergilemektedir. Aileler ise, yürümenin daha rahat ve az stresli olduğu, gölgelikli, daha geniş kaldırımlara ve yeşil alanlara sahip mahallelere yönelerek tehlikeli güzergahlardan kaçınma eğilimindedir.

Genel olarak bu bulgular, çeşitli yaya ihtiyaçlarını karşılayacak kentsel planlamaya acil bir ihtiyaç olduğunun altını çizmektedir. Kaldırım altyapısının iyileştirilmesi, güvenlik özelliklerinin artırılması ve tüm yaş grupları için güvenli ve konforlu yürüyüşü destekleyen kapsayıcı ortamların teşvik edilmesi gerekmektedir.

Proje Ekibi:

Prof. Dr. Özge YALÇINER ERCOŞKUN (Yürütücü): E-mail: ozgeyal@gazi.edu.tr

Prof. Dr. Ebru Vesile ÖCALIR (Araştırmacı): E-mail: ebruocalir@gazi.edu.tr

Dr. Ceren ERCOŞKUN (Doktora Sonrası Bursiyer): E-mail:  cerenercoskun@gmail.com

Hilal TULAN IŞILDAR (Doktora Bursiyeri): E-mail: hilal.tisildar@uab.gov.tr

Tuğçe OLGUN (Yüksek Lisans Bursiyeri) E-mail: tugce.olgun.713@gmail.com

1. ve 2. Fotoğraf Kaynak: Başkent Gazetesi- Keçiören Belediyesi

3. Fotoğraf Kaynak: Buse Türkoğlu tarafından çekilmiştir.

4. Fotoğraf Kaynak: Buse Türkoğlu tarafından çekilmiştir.

Posterler Kaynak: Tuğçe Olgun tarafından hazırlanmıştır.

Isı Haritası Kaynak: Tuğçe Olgun tarafından hazırlanmıştır.